Wycieczka do Dąbrowy Tarnowskiej

Moi Drodzy, na pewno zauważyliście, że na blogu, co jakiś czas, pojawia się mój tekst dotyczący turystyki. Miejsc, które z jakiegoś powodu chcę przedstawić. Dzisiaj, jak mówi się to potocznie, o najbliższej ciału koszuli – Małej Ojczyźnie Dąbrowie Tarnowskiej (o której części historii wspominałam już na przełomie czerwca i lipca).   

zdj. Urząd Miejski

Zacznę od tego, że powiat dąbrowski położony jest w północno-wschodniej części województwa małopolskiego, w obrębie Płaskowyżu Tarnowskiego i Kotliny Sandomierskiej zwanej Niziną Nadwiślańską. Od wschodu graniczy z powiatem mieleckim, a od południa z tarnowskim. Naturalną granicę zachodnią stanowi rzeka Dunajec, a północną Wisła. Powiat dąbrowski zajmuje powierzchnię 530 km². Zamieszkuje go 58.997 osób – dane z 2019 roku, (59,4 tysiąca - dane 30.06.2012 rok). Tworzony jest przez 7 gmin: Dąbrowę Tarnowską, Bolesław, Gręboszów, Mędrzechów, Olesno, Radgoszcz, Szczucin; 78 miejscowości - w tym 76 wsi i miasta: Dąbrowa Tarnowska oraz Szczucin.

Stolicą powiatu i regionu zwanego Powiślem Dąbrowskim jest wspomniana Dąbrowa Tarnowska. Miasto położone w południowo-wschodniej części województwa. Leży na wysokości 210 m n.p.m. w dorzeczu niewielkiej rzeki Breń na trasie Warszawa-Tarnów-Krynica. Jest oddalona 20 km od Tarnowa, 80 od Krakowa i 100 od Kielc. Powierzchnia gminy liczy ogółem 11.589 hektarów, samo miasto 2.307. W 2007 r. liczba mieszkańców gminy wynosiła 20.773 osób – (miasto 11.462) – dane tegoroczne. Mówimy o regionie typowo rolniczym należącym do miejsko-wiejskich. Obecnie powoli jednym z kierunków rozwoju staje się również agroturystyka, a pozwala na to czyste powietrze wraz z piękną, nieskażoną przyrodą. Miasto choć niewielkie jest przyjemne i można zobaczyć w nim różne interesujące rzeczy, a do innych oddala niedługa droga.

Ślady osadnictwa w rejonie Dąbrowy Tarnowskiej pochodzą z końca epoki lodowcowej. Jak podają badania dziejów w miejscu tym już pod koniec XIV wieku istniała zorganizowana osada. Jako wieś parafialną pierwszy raz wymieniono ją w 1326 roku. Dobrze rozwinięta do XVIII wieku stanowiła własność rodu Ligęzów, którzy lokowali ją na prawie niemieckim w 1422 roku. Z tego czasu pochodzi dokument wystawiony w Wiślicy przez Stanisława Ligęzę, w którym potwierdzał nadanie sołectwa wsi Dambrawa Mikołajowi ze Złotej. Sama lokacja, dokonana przez ojca Stanisława, Jana musiała nastąpić przed 1419 rokiem, jednak dokument nie zachował się do naszych czasów. 

Jan Ligęza herbu Półkozic jest ważną postacią nie tylko przez wzgląd, iż mówimy o założycielu miasta jako osady wiejskiej – to, także uczestnik bitwy pod Grunwaldem – jednej z największych bitew w historii średniowiecznej Europy. Stoczona na polach pod Grunwaldem 15 lipca 1410 roku. Wspólne wojska Polaki i Litwy dowodzone przez wielkiego króla Polski (jednego z największych❗), a zarazem Wielkiego Księcia Litewskiego Władysława Jagięłłę pokonały Zakon Krzyżacki. 

Pewne jest, że wieś funkcjonowała dobrze. Istniały: duży młyn i gospodarstwo rybne, 60 kmiecych oraz folwark Feliksa Ligęzy. Należy wiedzieć, że dzisiejsze dzielnice Ruda i Podkościele stanowiły oddzielne miejscowości. W 1697 roku Dąbrowa dostała przywileje urządzania trzech jarmarków rocznie. Były nimi słynne w całej Polsce targi końmi i wołami. Na początku XVII wieku gród stał się centrum produkcji, usług rzemieślniczych oraz wymiany handlowej. Najprawdopodobniej w 1693 roku wieś Dąbrowa otrzymała prawa miejskie i z końcem wieku przeszła w ręce Lubomirskich.

Początek budowy miasta przypadł na lata 1691-1693. Powstało na gruntach dworskich i najpomyślniejszy okres rozwoju przypadł na czas panowania Mikołaja Spytki Ligęzy. Ufundował on m.in. kościół oraz wybudował zamek magnacki zmieniony przez Kazimierza Lubomirskiego w pałac. Niestety w 1846 roku został zniszczony przez pożar, a na jego miejscu w latach 1948-1965 wzniesiono kościół parafialny pod wezwaniem Matki Boskiej Szkaplerznej. Z okresu istnienia pałacu pozostała do dziś zabytkowa brama wjazdowa.

zdj. Urząd Miejski

W XVIII wieku Dąbrowa była miastem w pełni rozwiniętym gospodarczo. Istniały cechy rzemieślników, szkoła i szpital. Szybki rozwój regionu przerwał I rozbiór Polski. Dąbrowianie jednak na przełomie XIX/XX wieku dążyli do przywróceniu mu dawnej świetności. W 1906 roku oddano do użytku linię kolejową, a wkrótce sieć komunikacyjną i pocztę.

Niestety, obie wojny światowe poczyniły ogromne spustoszenie i duże straty w liczebności mieszkańców. Mimo to o latach powojennych powiemy jako o okresie wzrostu gospodarczo-społecznego i kulturalnego miasta, a zarazem powiatu dąbrowskiego.

zdj. Anna Hudyka

To tylko część historii Dąbrowy Tarnowskiej.

Drugą stanowi Naród Żydowski. Należy wiedzieć, że w rozwoju Dąbrowy Tarnowskiej znaczną rolę odegrali Żydzi (dokładnie piszę o tym TUTAJ). Pojawili się w mieście przed jego lokacją. Od 1697 roku istniała synagoga, a od 1702 Gmina Żydowska. Od 1788 roku działała szkoła żydowska, a od końca XIX wieku prywatne - w Dąbrowie i w Żabnie. Na przełomie XIX/XX wieku otwarto Żydowską Bibliotekę, drukarnię Liwszica oraz wiele prywatnych księgarni. Żydzi wchodzili w skład powstałego w 1698 roku Cechu Rzemiosł Różnych nie rzadko piastując funkcję cechmistrza. W 1921 roku 24 z nich należało do Rady Miejskiej. Grali również w orkiestrze dętej miejskiego gimnazjum. W połowie lat 30-tych w Dąbrowie założono 2 kluby sportowe – jeden z nich - „Makabi” był żydowskim. Istniały, także stowarzyszenia i organizacje żydowskie.

zdj. Anna Hudyka

W okresie międzywojennym niemal każda dziedzina życia uległa rozwojowi, a wyznawcy Religii Mojżeszowej należeli do najbogatszych mieszkańców Powiśla Dąbrowskiego. Zajmowali się głównie handlem, rzemiosłem, produkcją wódki i piwa, wyrobem miodów oraz zakładaniem i prowadzeniem karczm. Dominowali w handlu, jak też w niektórych gałęziach rzemiosła. Nie wywierali jednak znacznego wpływu na miejscową politykę. Ograniczali się do dbania i popierania własnych lokalnych interesów będących głównie natury gospodarczej.

Tak było do II wojny. Trzeba wiedzieć, że po 1765 roku w tutejszej parafii mieszkało 823 Żydów, a przed 1 września 1939 roku 2500, w całym powiecie natomiast około 7 tysięcy.

Podczas II wojny światowej wyznawcy religii mojżeszowej byli przesiedlani i ograniczono im wolność osobistą. W Dąbrowie od lipca 1942 roku do września 1943 istniało getto, do którego przywożono Żydów także z okolicznych wiosek.

Wielu Dąbrowian narażając życie i nie raz płacąc nim ukrywali w swoich domach Żydów, którym udało się uciec z getta lub z transportów do obozów zagłady. Jednym ze sposobów ratowania było też wysyłanie ich na aryjskich dokumentach do Trzeciej Rzeszy. Wiele pomagali również księża, którzy oprócz schronienia i żywności wystawiali fałszywe dokumenty.

zdj. Urząd Miejski

Ważną datą w historii miasta jest wrzesień 1942 roku. W tym czasie mieszkańców getta deportowano do obozu w Bełżcu. Na miejscu pozostawiono ok. 180 osób - członków Służby Porządkowej i Rady Żydowskiej. Rozstrzelano ich kilka miesięcy później na cmentarzu żydowskim, którego też nie oszczędzono. Usunięto z niego około 1.500 nagrobków układając je na dziedzińcu miejscowego gimnazjum, robiąc chodniki oraz basen na rzece Breń.

zdj. Anna Hudyka

Również otoczenie Bożnicy zniszczono, rozrabowano, a synagogę zmieniono na magazyn zbożowy.

Powojenne władze odmówiły oddania prawowitym właścicielom synagogi i Szkoły Talmud Thora mimo nakazu sądu. Winą za to starano się obarczyć osoby pochodzenia żydowskiego. W tym okresie zamarły też ich ostatnie instytucje. Przestało działać Wydawnictwo Jidysz Buch i nie obsadzano stanowiska naczelnego rabina. Ostatni religijny Żyd Samuel Roth został pochowany w 1995 roku.

II wojna sprawiła, że całkowita liczba mieszkańców Dąbrowy spadła z 6.117 osób
w 1939 roku do 4.520 w latach 1945/46. Najczarniejsze lata historii przeżyło ponad 150 Żydów, ukrytych w ponad 30 miejscach na terenie powiatu. Około 2/3 wyemigrowała z Polski w ciągu 2 lat po wojnie. Druga fala wyjazdów miała miejsce w latach 1956-68. Wyjechali do USA, Kanady oraz Izraela. Za pomoc im udzieloną zapłaciły życiem 62 osoby.

O jednym z takich przypadków piszę TUTAJ.

Mówiąc o samej synagodze na szczęście udało się ją uratować i odrestaurować. Wiele w tej ważnej kwestii zrobiłam ja❗ 

zdj. Anna Hudyka

Co zrobiłam dla ratowania Synagogi i spraw dąbrowsko-żydowskich

Co ciekawego można zobaczyć w Dąbrowie❓ 

Oprócz powyższych, związanych z historią miasta, jest na przykład wspaniałe Muzeum Agatów, które kiedyś opisałam w prasie australijskiej: 

zdj. Anna Hudyka

Sukces Pana Krzysztofa Polońskiego

Ponadto, jak mówiłam w powiecie są ciekawe miejsca – jedno z nich stanowi tak zwana „Malowana wieś”. To unikat w skali świta, o którym piszę w poniższym poście. 

Zalipie - jedyne takie miejsce w świecie!

zdj. Anna Hudyka

Wieżyca będąca repliką średniowiecznego grodu 

zdj. Anna Hudyka

VI Turniej Rycerski pod Wieżycą

Dąbrowa Tarnowska - obelisk stojący w miejscu pojedynku dwóch braci Lubomirskich, w którym jeden z nich zginął.

zdj. Anna Hudyka

A w samej Dąbrowie Tarnowskiej zabytkowy barokowy, drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Wszystkich Świętych z 1771 roku.

zdj. Anna Hudyka

Co jeszcze❓

W Szczucinie Muzeum Drogownictwa – jedyne takie miejsce w Polsce i jedno z nielicznych w Europie.

zdj. Anna Hudyka

Z regionem są, także związane ciekawe osoby z punktu widzenia historii: major Henryk Sucharski, Jerzy Braun oraz inni ludzie, o których również piszę na blogu. Nie mogę jednak nie wymienić Stefani Łąckiej zwanej Aniołem z Powiśla Dąbrowskiego. 

Nie mogę też nie wspomnieć o latach II wojny światowej i dwóch samolotach związanych z Powstaniem Warszawskim – Halifaxie JP276 A 

zdj. Anna Hudyka

i Liberatorze. Dla mnie istotniejszy jest zwłaszcza ten drugi – gdyż jego historia wiąże się z moją najbliższą Rodziną❗

W samej Dąbrowie Tarnowskiej, także Cmentarz Wojenny. 

zdj. Anna Hudyka

Takich miejsc ku pamięci ofiar wojennych jest więcej - zarówno na terenie stolicy Powiśla Dąbrowskiego, jak i w całym powiecie.

To poniżej prezentuje Pomnik Nieznanego Żołnierza w Parku Miejskim im. 100-lecia Odzyskania Niepodległości.

zdj. Anna Hudyka