Bożonarodzeniowa szopka w tradycji polskiej

Tak, jak napisałam wczoraj nieodłączną rzeczą związaną z Bożym Narodzeniem jest tzw. szopka będąca pamiątką po tej, w której narodził się Jezus Chrystus. Od początku chrześcijaństwa starano się tworzyć jej podobizny, a ja dzisiaj przedłużając ten temat chcę przedstawić zwyczaj w Polsce.

W Polsce szopki znane były w XVII wieku. Kroniki podają, że chodzono z nimi po domach już w 1749 r., jednak pierwszy ikonograficzny dokument pochodzi dopiero z 1837 r. z Medyki. Mówi, że była to pokryta strzechą i ustawiona pomiędzy dwoma wieżyczkami stajenka. W środku stał żłóbek z Panem Jezusem, Maryją i Józefem, Trzej Królowie oraz pastuszkowie ze zwierzętami. Postaci były ruchomymi kukiełkami, a nad stajenką jaśniała Gwiazda Betlejemska.

Naszą rodzimą szopkę wzorowano na francuskiej, jednak z czasem wzbogacono ją o narodowe i regionalne symbole. Stała się przez to chyba najbardziej oryginalną. Za czasów panowania króla Augusta III można było w niej zobaczyć: jadących w karetach szlachciców i mieszczan, idących na targ chłopów, wiozących zboże, drwa i orzących pługami. Pojawiały się, także pary z poszczególnych regionów kraju. Dzięki temu polska szopka na przestrzeni lat została uznana za najbardziej popularną w świecie z niepowtarzalnym nastrojem i widowiskiem. Obecnie łączy elementy różnych epok, wpływów etnicznych, geografii i środowiska.

Czas spowodował, iż w polskiej kulturze wykształciły się dwa rodzaje szopek. Jedna mówiąca tylko o narodzeniu Pana Jezusa, a druga swobodna, wesoła przedstawiająca codzienne życie ludzi z dawnych lat. Odgrywano też scenki zarówno żartobliwe, ale także np. ścięcie głowy Herodowi i zabranie jego ciała przez diabły. Dawniej, zwłaszcza w latach powojennych, szopki z ruchomymi postaciami były na wsiach prawdziwą radością. Oprócz Świętej Rodziny pokazywano w niej inne osoby związane z historią, Heroda, śmierć, diabły, aniołki, Żyda, a nawet czarownicę Babę-Jagę z haczykowatym nosem i nieodłączną masielnicą do robienia masła.

Choć zwyczaj chodzenia z szopkami trwał długo z czasem zaczął się zmieniać. Inne stawały się kukiełki i monologi. Pod koniec XIX w. powstała chyba ta najbardziej znana- krakowska, a jej wykonawcami byli rzemieślnicy. Tamtejszy karykaturzysta, rysownik, malarz i felietonista Antonii Wasilewski od 1927 r. inicjował organizację konkursu na najładniejszą. Od 1937 r. ma on miejsce rok rocznie i odbywa się w pierwszy czwartek grudnia. Wszedł na stałe do kalendarza imprez kulturalnych miasta i obecnie to właśnie stąd będące prawdziwymi działami sztuki szopki trafiają do wielu renomowanych galerii świata.

zdj. https://www.muzeumkrakowa.pl/zbiory/szopki-krakowskie

zdj. https://gazetakrakowska.pl/tag/jak-zrobic-szopke-krakowska