Polski Panteon Narodowy w Krakowie

Dzisiaj 1/11. 

W szczególnym dniu, jakim jest Święto Zmarłych, kilka słów o jednym ze szczególnych polskich miejsc - o Panteonie Narodowym w Krakowie.

Słowo Panteon pochodzi z języka greckiego – pantheon: pan – wszystek + theos – bóg, w religiach politeistycznych – ogół bóstw, w sztuce starożytnych Grecji i Rzymu – świątynia poświęcona wszystkim bogom.

Anna Hudyka

Panteon Narodowy w Krakowie jest miejscem wiecznego spoczynku najwybitniejszych twórców polskiej sztuki, kultury i nauki. Stanowi kontynuację idei zapoczątkowanej pochówkami zasłużonych na Skałce (o tym miejscu napiszę również w przyszłości) oraz nekropolii królewskiej na Wawelu. Mieści się w kryptach jednej z najważniejszych świątyń stolicy Małopolski – zabytkowego kościoła parafialnego rzymskokatolickiego pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła znajdującej się na ulicy Grodzkiej 52a (jednej z najbardziej urokliwych i reprezentacyjnych miasta) prowadzącej na majestatyczny Wawel.

Jak wspomniałam powyżej Panteon Narodowy to miejsce wiecznego spoczynku jednych z najwybitniejszych Polaków. Osób będących wizytówką naszego kraju, tych, z których nie tylko możemy, lecz powinniśmy być dumni szczycąc się nimi, że są naszymi przodkami niezależnie od osobistych przekonań i poglądów!

Anna Hudyka

Kilka słów o historii Panteonu Narodowego.

Idea powstania narodziła się w maju 2009, kiedy ojcowie Paulini (gospodarze Klasztoru Na Skałce) zadecydowali, iż tamtejsza krypta zasłużonych nie zostanie rozbudowana. Pomysłodawca kontynuacji, to obecnie były już rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego pan profesor Franciszek Ziejka. Jego pomysł zyskał licznych zwolenników. Poparcie wyraziły, także w specjalnym liście intencyjnym środowiska twórcze (26/01/2010) oraz władze samorządowe i wojewódzkie. Następnie 11 krakowskich uczelni publicznych (Uniwersytet Jagielloński, Akademia Sztuk Pięknych, Akademia Muzyczna, Akademia Górniczo-Hutnicza, Uniwersytet Ekonomiczny, Politechnika Krakowska, Uniwersytet Pedagogiczny, Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna, Akademia Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Rolniczy, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II oraz, także Polska Akademia Umiejętności i Archidiecezja Krakowska) powołało do życia Fundację pod nazwą „Panteon Narodowy”.

Anna Hudyka

Należy zaznaczyć, że o pochówkach w tym wyjątkowym miejscu decyduje Kapituła Panteonu – to jest: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, prezesi: Polskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Umiejętności, Jego Magnificencja Uniwersytetu Jagiellońskiego, Metropolita Krakowski, prezydent Miasta Krakowa oraz Przewodniczący Rady Fundacji Panteon Narodowy.

Pierwszą część Panteonu otwarto w 2012 roku, dokładnie w 400 rocznicę śmierci księdza Piotra Skargi (zmarły w 1612 roku jezuita, główny przedstawiciel kontrreformacji w Polsce, pisarz i nadworny kaznodzieja króla Zygmunta III) spoczywającego w podziemiach kościoła.

Anna Hudyka

Pierwsza pochowana osoba, to jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy, dramaturg i rysownik Sławomir Mrożek. Spoczął w kryptach kościoła 17/09/2013.

Panteon jest udostępniony zwiedzającym. Można odwiedzić krypty w godzinach otwarcia kościoła, jednak są niedostępne w czasie sprawowania liturgii.

Przed utworzeniem Panteonu Narodowego w kryptach świątyni po za kapłanem  Piotrem Skargą pochowani zostali: Andrzej Trzebicki (1607-1679, biskup krakowski, przemyski, senator, w 1674 pełnił funkcję interraksa w zastępstwie prymasa) i Witold Szeliga Bieliński (1818-1833, hrabia).

Anna Hudyka

Po utworzeniu Panteonu spoczęli tu: dramatopisarz i prozaik Sławomir Mrożek (2013 rok), biskup Tadeusz Pieronek (2019 rok), Karol Olszewski (1846-1915, polski fizyk i chemik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, między innymi pionier kriogeniki -  dział techniki wytwarzający, mierzący i utrzymujący skrajnie niskie temperatury, wraz z Zygmuntem Wróblewskim – profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, fizykiem, członkiem Akademii Umiejętności współautor skroplenia powietrza, tlenu, azotu i tlenku węgla), Marian Rejewski (genialny matematyk, w 1932 roku złamał szyfr niemieckiej maszyny Enigma dzięki pionierskiemu zastosowaniu matematyki w kryptologii), Jerzy Różycki (wraz z Marianem Rejewskim i Henrykiem Zygalskim jako dokonali złamania kodu Enigmy), Zygmunt Wróblewski (1845-188, polski fizyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Akademii Umiejętności, wraz ze wspomnianym powyżej Karolem Olszewskim współautor skroplenia powietrza, tlenu, azotu i tlenku węgla, a także wyznaczenia wartości krytycznych tych gazów oraz wielu innych. Wynalazca kaskadowej metody skraplania gazów.), Henryk Zygalski (matematyk i kryptolog, wynalazca koncepcji dzięki której Rejewski i Różycki dokonali złamania kodu Enigmy), Adam Zagajewski (1945-2021, poeta, eseista, prozaik).

Anna Hudyka

Ostatnia osoba spoczęła w Panteonie Narodowym w 2022 roku - to światowej sławy kompozytor, dyrygent i pedagog muzyczny, profesor i rektor Akademii Muzycznej w Krakowie, czterokrotny laureat nagrody Grammy, laureat niezliczonej liczby polskich i zagranicznych wyróżnień pan Krzysztof Penderecki (W 2012 brytyjski dziennik "The Guardian" nazwał go „najprawdopodobniej największym żyjącym polskim kompozytorem”).

Anna Hudyka

W tym momencie kilka słów o samym kościele świętych Piotra i Pawła.

Jak już wspomniałam mieści się on na najbardziej reprezentacyjnej ulicy Krakowa – ulicy Grodzkiej prowadzącej wprost do Królewskiego Wawelu.

Anna Hudyka

Świątynia powstała z fundacji króla polskiego Zygmunta III Wazy. Ufundowana została dla Jezuitów, a inspirację stanowiła architektura sakralna barokowego Rzymu.

Dlaczego dla Jezuitów?

W drugiej połowie XVI wieku, po zakończeniu soboru trydenckiego, do Krakowa przybyli Jezuici, przynosząc ze sobą idee kontrreformacji oraz nową, barokową wizję kościelnej architektury.

Anna Hudyka

Początkowo Jezuitom przeznaczono skromny kościół świętej Barbary, wkrótce jednak narodził się pomysł budowy godniejszej świątyni. Aby jak najlepiej służyć wypełnianiu kontrreformacyjnej misji zakonu, miała stanąć w centrum miasta i zdominować urbanistyczne otoczenie. Udało się uzyskać finansowe wsparcie oddanego kwestiom wiary króla Zygmunta III Wazy i w latach 1597-1619 wzniesiono pierwszy w Polsce kościół barokowy.

Świątynia powstała na planie krzyża łacińskiego. Ze wspaniałą kamienną fasadą oraz wyśmienicie zaprojektowaną kopułą stanowi ważny element panoramy miasta. Architektura wnętrza jest monumentalna, bardzo oszczędna, niemal surowa. Uwagę przyciąga przede wszystkim ołtarz główny z obrazem przedstawiającym wręczenie świętemu Piotrowi kluczy do Rzymu. Bogata dekoracja wnętrza obrazuje działalność misyjną jezuitów. 

Pracami przy powstaniu kościoła kierowali: Giuseppe Brizio (włoski architekt wczesnego baroku pracujący na dworze królów polskich), Giovanni Maria Bernardoni (Giovanni Maria Bernardoni – pochodzenia włoskiego polski architekt, przedstawiciel wczesnego baroku, jezuita) i Giovanni Trevano (Giovanni Battista Trevano – pochodzący z Lugano, architekt tesyński, tworzył w Rzeczypospolitej od 1595. Od roku 1613 architekt nadworny króla Polski Zygmunta III Wazy, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli wczesnego baroku rzymskiego.). Dziełem tego ostatniego są: fasada, kopuła i projekt dekoracji wnętrza.

Anna Hudyka

Świątynia poprzez swą architekturę nawiązuje do kościoła jezuickiego Il Gesu w Rzymie. Mówimy o budowli barokowej, jednonawowej, z transeptem (nawa poprzeczna, część kościoła, nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium a resztą jego budynku) i półkoliście zamkniętym prezbiterium, po obu stronach nawy umieszczone zostały rzędy kaplic.

Charakterystyczne jest również wejście do kościoła – ogrodzenie składające się z cokołów, na których widzimy figury 12 apostołów. Jest też okazała, dwukondygnacyjna fasada i to właśnie ona stanowiła pierwowzór dla innych polskich świątyń. W samej dekoracji fasady zobaczymy: rzeźby świętych jezuickich będących dziełem Davida Heela (niemieckiego pochodzenia jezuicki rzeźbiarz i snycerz tworzący w Małopolsce w latach 20. XVIII wieku. W latach 1690-1694 pracował w warsztacie Meinrada Guggenbichlera w Mondsee nieopodal Salzburga. Do zakonu Jezuitów wstąpił w Krakowie 17 września 1719 roku.) wykonawcy wspomnianych 12 apostołów (1723), godło Towarzystwa Jezusowego oraz herb króla Zygmunta III Wazy z orderem Złotego Runa. W niszach górnej kondygnacji umieszczono natomiast figury świętych Zygmunta i Władysława (XVII wiek).

Anna Hudyka

Jak wspomniałam powyżej we wnętrzu kościoła wzrok przykuwa zwłaszcza późnobarokowy ołtarz główny wykonany w 1735 roku projektu  Kacpra Bażanka (polski architekt epoki baroku specjalizujący się w architekturze sakralnej), z obrazem Giuseppe Brizio  (włoski architekt wczesnego baroku tworzący na dworze królów polskich) – widzimy wręczenie kluczy do Rzymu świętemu Piotrowi (około 1820). Boki zdobią rzeźbione kompozycje tronów podtrzymywanych przez doktorów Kościoła – to dzieło Antoniego Frączkiewicza (polski rzeźbiarz epoki baroku, tworzący w Małopolsce na początku XVIII wieku, około 1735), zwieńczone obrazami Szymona Czechowicza (malarz barokowy, autor licznych obrazów religijnych i portretów, urodzony w 1689 w Krakowie, zmarł w 1775 w Warszawie) symbolizującymi Kościół zachodni i wschodni. Absydę (pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły budynku, często świątyni i otwarte do jej wnętrza) wypełnia dekoracja stiukowa wykonana przez Giovanniego Battistę Falconiego (około 1633, włoski – urodzony w pobliżu Mediolanu – sztukator barokowy działający pod wpływem szkoły rzymskiej w Krakowie w pierwszej połowie XVII wieku. Tworzył w Polsce w latach 1630–1658, autor wczesnobarokowych dekoracji stiukowych w wielu kościołach): Spotkanie św. Piotra i Pawła, sceny ich męczeństwa, posągi patronów Polski – świętych Wojciecha i Stanisława.

Większość wyposażenia świątyni pochodzi z 1 połowy XVIII wieku. Należy zaznaczyć, że brązowa chrzcielnica z 1528 roku stojąca przy filarze kopuły została przeniesiona ze zburzonego kościoła Wszystkich Świętych. Godne uwagi są również rzeźby: pomnik nagrobny biskupa Andrzeja Trzebickiego (1607-1679, między innymi: biskup krakowski i przemyski, podkanclerzy koronny, kanonik krakowski, w 1674 pełnił funkcję interraksa w zastępstwie prymasa), późnobarokowy nagrobek rodziny Branickich (projekt Kacpra Bażanka, 1720-27, polski architekt epoki baroku), pomnik wspomnianego księdza Piotra Skargi - Oskara Sosnowskiego (1869, wybitny polski rzeźbiarz, architekt konserwator zabytków), nagrobek rodziny Rohozińskich i Michałowskich z posągiem Ecce Homo (motyw w sztuce chrześcijańskiej przedstawiający ubiczowanego Chrystusa w koronie cierniowej) Marcelego Guyskiego (1874-78, polski rzeźbiarz, twórca portretów i medalionów), figura Maurycego Poniatowskiego - Wiktora Brodzkiego (1881, polski rzeźbiarz, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku, zmarł w 1904 roku w Rzymie), brązowy posąg powstańca Maurycego Drużbackiego - Antoniego Madeyskiego (1912, Antoni Franciszek Mieczysław Madeyski herbu Poraj – polski rzeźbiarz i medalier).

Anna Hudyka

W skrócie: budowę kościoła według projektu Giovanniego de Rossi, prowadził Giuseppe Brizio, następnie zmodyfikował Giovanni Maria Bernardoni. Ostateczny kształt świątyni nadał Giovanni Trevano, autor fasady, kopuły i wystroju wnętrz, wzorujący się na wczesnobarokowych, jezuickich kościołach rzymskich.

Odpust ku czci świętych Apostołów Piotra i Pawła odbywa się dnia 29 czerwca.

 

Źródła: 

pl.wikipedia.org 

panteonnarodowy.org 

krakow-przewodnik.com.pl 

visitmalopolska.pl

Anna Hudyka