Getto Krakowskie

Ponieważ, w dniu jutrzejszym obchodzić będziemy 81. rocznicę powstania w Getcie Warszawskim, dzisiaj kilka słów o innym getcie – Getcie w Krakowie. Zanim jednak o nim, wspomnę o krakowskiej dzielnicy żydowskiej – odwiedzonym przeze mnie jakiś czas temu Kazimierzu.

Anna Hudyka

Kazimierz uważany jest za artystyczną część Krakowa. Dawna dzielnica żydowska – obecnie jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc w tym Królewskim Mieście. Mieszczą się tutaj niezależne galerie, oryginalne, raczej niecodzienne sklepy, butiki z modą vintage oraz zarówno eleganckie lokale, jak i w stylu shabby-chic – tak zwany stary szyk. Można poczuć ducha krakowskiej bohemy.

Kazimierz jest szczególny. Ukształtowany przez stulecia sąsiedztwa chrześcijańsko-żydowskiego. Żydzi pojawili się tutaj w połowie XIV wieku i do początku XIX mieszkali można tak powiedzieć w „żydowskim mieście”. Było ono zamkniętym w obrębie ulic: Miodowej, św. Wawrzyńca, Wąskiej, Józefa i Bożego Ciała. Rządzili tutaj samodzielnie mając nad sobą wyłącznie króla w imieniu, którego władzę sprawował wojewoda krakowski.

Anna Hudyka

Krakowski Kazimierz został utworzony przez samego króla Kazimierza Wielkiego w XIV wieku.

Najbardziej oblegane kafejki, znane pracownie artystyczne i galerie skoncentrowały się w rejonie ulic: Szerokiej, Izaaka, Miodowej, Józefa, Podbrzezie i wokół placu Nowego.

Przed II wojną światową Żydzi stanowili 1/4 mieszkańców Krakowa – około 70 tysięcy. Stworzyli rozwiniętą infrastrukturę społeczną, realizującą interesy i aspiracje mniejszości.

Będąc na Kazimierzu, spacerując jego uliczkami, w ciszy chłonęłam miejsce rozmyślając o różnych sprawach, w tym o tym, ile ja włożyłam siły, pracy w nagłaśnianie prawdziwej historii dąbrowsko-żydowskiej oraz pomagałam, by zabytkowa synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej została odrestaurowana (Co zrobiłam dla ratowania Synagogi i spraw dąbrowsko-żydowskich).

Anna Hudyka

Getto krakowskie dla ludności żydowskiej utworzyli Niemcy 3/03/1941 roku. Wyznaczonym dniem przeprowadzki do niego był 20/03 wspomnianego miesiąca.

Getto, które zamknięto dzień później, zarządzeniem gubernatora dystryktu krakowskiego Otto Wächtera mieściło się w dzielnicy Podgórze (miejsce pierwotnie zamieszkiwane przez około 3 tysiące osób).

Jak wspominałam powyżej, przed II wojną światową Kraków zamieszkiwało prawie 70 tysięcy Żydów. Większość z nich zostało zmuszonych do opuszczenia miasta w pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej. Do maja 1940 roku okupanci polscy zarządzili ich deportację z terenu miasta. W getcie znalazło się ponad 15 tysięcy osób. Liczba ta w związku z przesiedleniami zwiększyła się do około 20 tysięcy. W 1942 roku Niemcy przeprowadzili w getcie dwie akcje deportacyjne, a samą jego powierzchnię zmniejszyli. Getto zlikwidowano w marcu 1943.

Anna Hudyka

Trzeba wiedzieć, że prześladowania Żydów w Krakowie rozpoczęły się natychmiast po zajęciu tego Królewskiego Miasta przez wojska niemieckie 6/09/1939 roku. W tym samym miesiącu nałożono obowiązek uczestniczenia w pracach przymusowych, od listopada wspomnianego roku nakaz noszenia opasek z Gwiazdą Dawida, zamknięto synagogi oraz rekwirowano majątek ruchomy i nieruchomy.

8/09/1939 polski nauczyciel pochodzenia żydowskiego Marek Bieberstein otrzymał rozkaz utworzenia w ciągu dwóch dni Rady Żydowskiej Judenratu (żydowskie rady, które w czasie II wojny światowej były powoływane przez niemieckie władze, miały za zadanie administrowania żydowskimi społecznościami i wdrażania wydawanych względem nich niemieckich zarządzeń i rozkazów.) wraz z nominacją na jej prezesa.

Obszar około 20 hektarów, 15 ulic (lub ich części), 320 domów z 3.167 izbami mieszkalnymi. Jak napisałam powyżej, do getta najpierw trafiło ponad 15 tysięcy Żydów. Większość mieszkańców Podgórza, którzy musieli opuścić teren nowo utworzonego miejsca egzystencji Żydów, wprowadziło się do ich mieszkań na Kazimierzu.

Anna Hudyka

Dzielnicę żydowską otoczono drutem kolczastym. W kwietniu 1941 polscy murarze rozpoczęli wznoszenie wokół getta wysokiego muru o półkolistych zwieńczeniach przypominających kształtem żydowskie nagrobki. Do dnia dzisiejszego zachowały się jego nieliczne fragmenty. Do getta prowadziły cztery bramy strzeżone przez żandarmerię niemiecką i polską policję (Mowa o tak zwanej policji granatowej. Była to policja komunalna finansowana przez polskie samorządy będące szczątkowymi strukturami samorządowymi pozostającymi pod nadzorem niemieckiej administracji cywilnej, podporządkowana lokalnym komendantom niemieckiej policji porządkowej). Okna wychodzące na stronę „aryjską” zostały zamurowane.

Część Żydów pracowała poza gettem, między innymi: w fabryce kabli w Płaszowie, w cegielni „Bonarka”, na lotnisku w Rakowicach, w Fabryce Emalia Oskara Schindlera (Oskar Schindler niemiecki przedsiębiorca, który uratował swoich żydowskich robotników przed zagładą w niemieckich obozach koncentracyjnych.) i w fabryce Józefa Chmielewskiego (polski inżynier architekt, przedsiębiorca, który uratował swoich robotników przed zagładą w niemieckich obozach koncentracyjnych.). Fabryki zatrudniające Żydów funkcjonowały również w samym getcie – były nimi na przykład zakład tekstylny i fabryka szkieł optycznych Roberta Dziuby.

Anna Hudyka

15/10/1941 roku na mocy zarządzenia gubernatora Hansa Franka – zwyrodnialca, który swoją rezydencją uczynił Zamek Królewski, bezczeszcząc sobą to wyjątkowe, szczególe w sercach i umysłach Polaków miejsce, Wawel – getto stało się oficjalnie dzielnicą zamkniętą. Za jej przekroczenie bez specjalnej przepustki groziła kara śmierci. Data wydania rozporządzenia: 15/10/1941.

Karą śmierci zostali objęci, także wszyscy Polacy udzielający jakiejkolwiek pomocy Żydom (w tym miejscu odsyłam do książki pana profesora Bogdana Musiała❗❗❗ Nadmienię, że Polska była jedynym państwem, w którym Niemcy za jakąkolwiek pomoc Żydom karali Polaków karą śmierci – mordowani byli nie tylko konkretna sobą niosąca pomoc, ale jego cała rodzina, a nawet sąsiedzi! Mowa o czymś niespotykanym w innych krajach Europy❗❗❗).

Anna Hudyka

Rozporządzenie odwoływało się do dekretu Hitlera z 12/10/1939 - artykuł I paragraf 4b „karze śmierci podlegają zarówno Żydzi opuszczający getta, jak i osoby pomagające uciekinierom oraz ich ukrywające. Śmierci podlegają również osoby zachęcające do takich aktów, a usiłowanie czynu karane było tak samo jak czyn dokonany.”

Pod koniec maja 1942 roku Niemcy przeprowadzili akcję deportacyjną ludności żydowskiej. Nocą 31.05/1.06 dokonano kontroli tak zwanych kart rozpoznawczych, co stanowiło pretekst do wywiezienia około 5 tysięcy Żydów do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu. 20/06/1942 Niemcy zarządzili zmniejszenie obszaru getta. 

28/10/1942 miała miejsce druga akcja deportacyjna – około 7 tysięcy osób, ponadto bardzo wielu zamordowano na miejscu. W grudniu 1942 getto podzielono na dwie części: „A” - dla osób zdolnych do pracy i „B” – dla bezrobotnych, starszych, chorych.

Anna Hudyka

13–14/03/1943 roku Niemcy przeprowadzili akcję likwidacyjną getta. Kierował nią kolejny niemiecki zbrodniarz wojenny Willi Haase. 8 tysięcy Żydów uznanych za zdolnych do pracy przetransportowano do obozu Płaszów (niemiecki obóz pracy przymusowej, który został następnie przekształcony w obóz koncentracyjny na terenie Krakowa. Szacuje się, że przez cały okres funkcjonowania obozu więziono w nim około 30 tysięcy osób, a liczba ofiar zamordowanych w obozie oceniania jest na około 5 tysięcy.). Około 2 tysięcy ludzi zamordowano na miejscu, były wśród nich odebrane rodzicom dzieci i chorzy ze szpitali, ich ciała przetransportowano do wspomnianego obozu zagłady, a następnie pogrzebano w masowych grobach. Trzeba wiedzieć, że codziennie w dawnym getcie pracowało obozowe komando robocze, którego członkowie sortowali i zabezpieczali pozostawione tam rzeczy.

Anna Hudyka

W getcie krakowskim powstały żydowskie grupy oporu (Żydowska Organizacja Bojowa), które ze wsparciem Armii Krajowej podejmowały działania dywersyjne, w tym akcje zbrojne. W odróżnieniu od getta warszawskiego nie doszło do wybuchu powstania przed likwidacją getta. Wydawana była gazeta dla Żydów – „Gazeta Żydowska”.

Z około 70-tysięcznej społeczności żydowskiej w Krakowie wojnę przeżyło około tysiąc osób.

Tekst na podstawie informacji z pl.wikipedia.org 

Anna Hudyka

Anna Hudyka

Anna Hudyka

Anna Hudyka