Tożsamość według Francisa Fukuyamy

Dzisiaj zamieszczam kilka słów o przeczytanej przeze mnie kilka miesięcy temu książce „Tożsamość” autorstwa Francisa Fukuyamy, amerykańskiego, japońskiego pochodzenia, politologa, filozofa, ekonomisty, badacza stosunków międzynarodowych i zagadnień związanych z przemianami ustrojów zachodzącymi w całym świecie oraz pisarza. 

Pan Fukuyama w swoich książkach łącząc szereg elementów składowych stara się przedstawić obraz czasów, w których żyjemy.  

„Tożsamość”, to jego kolejna publikacja wydana w 2019 roku i już sam jej tytuł w pewnym stopniu intryguje. Opisuje mechanizmy rządzące polityką współczesnego świata. Zauważa, że właśnie tożsamość stanowi, chyba jak nigdy wcześniej, podłoże wielu zjawisk politycznych. Przekonuje o głębokim kryzysie, w jakim się znalazła dając do zrozumienia niemożność ucieczki od myślenia o sobie i naszym społeczeństwie w kategoriach tożsamościowych.

Argumentuje o jej obecności w zasadzie na każdym kroku naszej egzystencji: od nowych populistycznych ruchów, nacjonalistycznych postaw, poprzez bojowników islamskich, po wiele innych kontrowersyjnych postaw w najróżniejszych miejscach. Jednocześnie zwraca uwagę, iż idee, poglądy wybitnych jednostek dające w przeszłości początek wielkim przemianom na najważniejszych płaszczyznach życia, przestały być aktualne obecnie. Polityka tożsamości stanowi temat bieżący przenikający do kultury powszechnej nie dotycząc już wyłącznie kwestii, na kogo i jaką partię głosujemy.

Fukuyama mówi wprost: nie wszystko wprowadzone kiedyś można dzisiaj uznać za wartościowe lub stałe, jak też, to one stanowią pokłosie pojawiania się nowych systemów obalających poprzednie. Zmiany, niezadowolenie są czynnikami nawołującymi do szukania kolejnych rozwiązań, nowych dróg. Odwołuje się, także do między innymi takich filozofów jak na przykład: Platon, Hegel, Nietzsche i Rousseau dowodząc, że społeczeństwa ulegają zmianom, co pewien czas.

Fukuyama łączy filozofię z obecną sytuacją globalną. Zwraca uwagę, iż kwestie tożsamościowe pojawiają się wszędzie, a ich rola w kreowaniu polityki jest olbrzymia. W jego opinii mamy ją głęboko zakorzenioną, jednak musimy pamiętać: nie ma mowy o jej stałości, niekoniecznie otrzymaliśmy ją poprzez pochodzenie oraz może zostać użyta zarówno do dzielenia, jak i integrowania.

Rozbiera na czynniki pierwsze choroby współczesnych państw. Analizując próbuje odpowiedzieć na pytanie: jak to się stało, że liberalizm mający być zwycięzcą nie przetrwał próby czasu, a głos zabrali ci „kiedyś nieobecni”, niesłyszani oraz w ich imieniu wypowiadają się jeszcze kolejni? Przedstawia powstanie dzisiejszych demokracji, przebudzenie się, ujawnienie różnych grup społecznych domagających się uwagi, uznania i poszanowanie ich praw - LGBT, kobiety, uchodźców, mniejszości narodowe. Stara się również wyjaśnić źródła współczesnych autorytaryzmów, wskazuje możliwe następstwa oraz mówi, co jego zdaniem należy poczynić, by zapobiec niekorzystnym zmianom. Jak zauważymy wyraźnie sympatyzuje z tymi marginalizowanymi pisząc, że uprzywilejowani często nie dostrzegają, jak krzywdzą pozostałych. Sugeruje nadejście ery, w której poczucie odrzucenia napędzi ruch w społeczeństwach.

Szukając odpowiedzi na postawione pytania zauważa również zapomnienie, wyparcie ze świadomości(?) nadrzędnego faktu – potrzeby człowieka uznania go bez względu na prezentowane sobą: status społeczny, religię, orientację seksualną, pochodzenie. Przekonuje, iż liberalna demokracja może ponownie stanąć na nogi, odrodzić się niczym Feniks z popiołów, jeśli ekonomia przestanie być głównym (jeśli nie jedynym!) punktem odniesienia zainteresowania owych gremiów. Nie widzi formuły wyczerpania się jej zachęcając jedynie do naprawienia zaistniałych „wypaczeń”. Jednocześnie zdaniem pana Fukuyamy realnie patrząc i obserwując wyłącznie to lewa strona politycznej sceny koncentruje się na promowaniu interesów tych wcześniej wykluczanych, a prawa opowiada za patriotyzmem i ochroną tradycyjnej narodowej tożsamości, bardzo często wynikającej z określonej rasy, etniczności czy wyznawanej religii.

Niestety, ale jak dla mnie pan Francis Fukuyama problemy dzisiejszego świata oraz z samą tożsamością przedstawił dość pobieżnie i płytko. Spodziewałam się głębszej analizy, wniosków, czego w książce zabrakło. Ponadto autor nie zauważa – lub nie chce tego zrobić – także czegoś jeszcze: może ważnym składnikiem buntu społeczeństw jest, także niechęć do tego typu "elit"...? Zresztą pragnę przypomnieć, że już kiedyś dowodził, iż liberalna demokracja stoi u drzwi ostatecznego triumfu.

foto. Anna Hudyka